ولایت بر دو قسم است: ولایت عامه و ولایت خاصه.
ولایت عامه: این ولایت برای همه کسانی است که به خدا ایمان آورده و عمل صالح دارند وجود دارد زیرا حق تعالی فرمود : « المومنون بعضهم اولیاء بعض» ولایت قضات و مجتهدین که بر مجانین و صغار ولایت دارند از این قبیل ولایت عامه است . و این درجه از ولایت یک نوع وراثتی است از انبیاء به علما و مومنین و تابعین آنها ، چنانکه می فرماید : « العلماء ورثه الانبیاء » . ممکن است یکی از علماء امت به واسطه استکمالات علمیه و عملیه در این گونه از ولایت عامه به درجه خاتمیت برسد و به خاتم الاولیاء ملقب شود . چنانکه برای مجتهدین کامل که اطاعت تمامی مردم بر آنها لازم است این درجه از ولایت حاصل است و ولایت هر یک از عرفا از این قبیل ولایت است . (1)
ولایت خاصه: عبارت است از «فنا فی الله » ذاتا و صفاتا و فعلا. پس ولی کسی است که «فانی فی الله» و «قائم بالله» و ظاهر به اسماء و صفات خدای تعالی است . و این ولایت خود بر دو نوع است . عطایی و کسبی.
در ولایت عطائی، جذب و کشش به سوی خدای تعالی ، پیش از مجاهده حاصل می شود. اما در ولایت کسبی. انجذاب به دنبال ریاضت و مجاهده به دست می آید و آنرا که جذبه پیش از مجاهده باشد «محبوب» نامند. و هر که جذبه اش پس از مجاهده باشد، «محب» نامیده می شود (2)
این دو قسم معنایی که از ولایت به عرض محضر رساندیم اختصاص به مقام عصمت نداشته و آحاد افراد اجتماع میتوانند با قدم گرفتن در صراط مستقیم شریعت و طریقت و حقیقت بدان نائل شوند.